Εκπληκτικής αξίας και τεράστιας αρχαιολογικής και ιστορικής αξίας για την Θεσσαλονίκη είναι η περίφημης βυζαντινή λεωφόρος, Decumanus Maximus, μετέπειτα Μέση οδός και σημερινή Εγνατία οδός, που αποκαλύφθηκε κάτω από τον σταθμό Βενιζέλου του μετρό.
Η λεωφόρος αυτή συνέδεε τα σημεία όπου κατασκευάστηκαν οι κεντρικοί σταθμοί Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας.
Κάτω από τον σταθμό Βενιζέλου, σε βάθος 6 μέτρων αποκαλύφθηκε τμήμα της decumanus maximus (κύρια οδός με κατεύθυνση εξ Ανατολών προς Δυσμάς), που διασταυρώνεται με μια cardo, κάθετη ρωμαϊκή οδό, με κατεύθυνση από Βορρά προς Νότο.
Η Decumanus Maximus διέσχιζε την καρδιά της Θεσσαλονίκης τον 6ο αιώνα μ.Χ.
Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως περισσότερους από 5.000 τάφους – μερικοί εκ των οποίων περιείχαν εξαιρετικά χρυσά στεφάνια – μοναδικά μνημειακά κτιριακά συγκροτήματα με ψηφιδωτά δάπεδα, μαρμάρινες και γύψινες διακοσμήσεις, ίχνη και υπολείμματα από εργαστήρια και καταστήματα, ένα τετράπυλο, ίχνη κιονοστοιχίας, μαρμάρινες κατασκευές και σχεδόν 3.000 ευρήματα, τα οποία συμπυκνώνουν έξι αιώνες ιστορίας της βυζαντινής Θεσσαλονίκης.
Είναι ό,τι πιο σημαντικό έχει βρεθεί στη Θεσσαλονίκη
Το αρχαιολογικό συγκρότημα της Βενιζέλου είναι ό,τι πιο σημαντικό έχει βρεθεί στη Θεσσαλονίκη . Η ανακάλυψη ήταν τόσο μεγάλη, που καθυστέρησε ολόκληρο το έργο για χρόνια ενώ χαρακτηρίστηκε από ιστορικούς ως η «Βυζαντινή Πομπηία».
Η πόλη που σχεδιάστηκε στα πεδινά της τμήματα με ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα διατηρήθηκε και στους ρωμαϊκούς χρόνους.
Δρόμοι, κάθετοι μεταξύ τους διαμορφώνουν οικοδομικές νησίδες με κτίσματα οικιστικής και εργαστηριακής χρήσης. Εκεί χτυπούσε η καρδιά του εμπορίου. Στον 4ο αιώνα μ.Χ οι μαρμαρόστρωτοι δρόμοι πλαισιώνονται από κιονοστήρικτες στοές. Εκατέρωθεν αυτών ανεγείρονται μεγάλα κτηριακά συγκροτήματα με πολυτελή ψηφιδωτά δάπεδα, εντοίχιο γραπτό διάκοσμο, ορθομαρμαρώσεις και opus sectile.
Την ίδια εποχή , βορείως του decumanus στη συμβολή με τον cardo της οδού Αγίας Σοφίας κατασκευάζεται κρηναίο οικοδόμημα/νυμφαίο.
Κατά τον 6ο αιώνα ο μαρμαρόστρωτος decumanus διαπλατύνεται, τα παλαιοτερα οικοδομήματα ισοπεδώνονται και στα κεντρικά σταυροδρόμια διαμορφώνονται πλακόστρωτες πλατείες.
Οι επιβλητικές αρχιτεκτονικές διαμορφώσεις του δημόσιου χώρου-πλατείες, στοές και κρήνες/νυμφαία -στην πορεία των κεντρικών οδών αποτελούν την τελευταία μνημειακή εικόνα της ύστερης αρχαιότητας.
Τμήματα της βυζαντινής αγοράς κατά μήκος της κεντρικής οδού
Στο Βυζάντιο, η δεύτερη πόλη μετά την Κωνσταντινούπολη σφύζει από ζωή. Η ανασκαφική αποκάλυψε τμήματα της βυζαντινής αγοράς κατά μήκος της κεντρικής οδού, της λεγόμενης Λεωφόρου ή Μέσης των Βυζαντινών. Η κεντρική χαλικόστρωτη οδός των βυζαντινών χρόνων στο ίχνος του παλαιότερου decumanus maximus είχε μέσο πλάτος 5,5 έως 6,5 μ.
Οικοδομικές νησίδες από λασπόκτιστα κτήρια κατέλαβαν τον δημόσιο χώρο, τα πεζοδρόμια και τις στοές της ύστερης αρχαιότητας. Πλινθόκτιστες κατασκευές, κλίβανοι, πάγκοι εργασίας μαζί με εργαλεία, μήτρες κατασκευής κοσμημάτων, ημιτελή κεραμικά, μαρτυρούν την λειτουργία εργαστηρίων και καταστημάτων της αγοράς όπου κατασκεύαζαν κοσμήματα , είδη μεταλλοτεχνίας, υαλουργίας, κεραμικά κ.α σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου.
Δείγματα από τις αρχαιότητες της λεωφόρου Decumanus Maximus -μετέπειτα Μέση οδός και σημερινή Εγνατία οδός- στον σταθμό της Βενιζέλου στο μετρό Θεσσαλονίκης.
Τα ευρήματα της ανασκαφής χρονολογούνται από τον 4ο μέχρι και τον 9ο αιώνα, βρέθηκαν ως ενιαίο σύνολο και συνιστούν έναν ολοκληρωμένο πολεοδομικό ιστό που κινδυνεύει να καταστραφεί λόγω της κυβερνητικής απόφασης για την απόσπασή τους.
Μνημειακά σύνολα σε τρισδιάστατη ανασύνθεση
Τα τμήματα του κεντρικού οδικό άξονα (decumanus maximus / Bυζαντινή Λεωφόρος) της Θεσσαλονίκης κατά τον 6ο αι. μ.Χ. μεταξύ της Κασσανδρεωτικής Πύλης των ανατολικών τειχών και της Χρυσής Πύλης των δυτικών τειχών, πλαισιώνονται από ιστάμενα και μη ορατά μνημειακά σύνολα, για τα οποία έχει πραγματοποιηθεί τρισδιάστατη ανασύνθεσή τους βάσει της αρχαιολογικής έρευνας και της τεκμηρίωσης.
Έμφαση δόθηκε στα μνημειακά σύνολα που ανασκάφηκαν στους σταθμούς Αγίας Σοφίας και Βενιζέλου του ΜΕΤΡΟ Θεσσαλονίκης (μαρμαρόστρωτος decumanus maximus, μαρμαρόστρωτες πλατείες, μνημειακό τετράπυλο στη διασταύρωση decumanus maximus και cardo στη θέση σημερινής Βενιζέλου), καθώς και στον ναό της Αχειροποιήτου, στο τόξο του Γαλέριου/ Καμάρα και στο γαλεριανό ανακτορικό συγκρότημα στο ανατολικό τμήμα της πόλης.
