Το έργο της αποκατάστασης και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου του Καβειρίου στη Λήμνο εγκαινίασε το απόγευμα του Σαββάτου 26 Σεπτεμβρίου η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη υπογραμμίζοντας ότι στο νησί υπάρχουν τα παλαιότερα ευρήματα που έχουμε στον ελλαδικό χώρο, όπως είναι οι προϊστορικοί οικισμοί στη Μύρινα, στην Πολιόχνη, στο Κουκονήσι.
Τα εγκαίνια έγιναν παρουσία του περιφερειάρχη Βορείου Αιγαίου, Κώστα Μουτζούρη, του δημάρχου Λήμνου, Δημήτρη Μαρινάκη, της δημάρχου Αγίου Ευστρατίου, Μαρίας Κακαλή, του μητροπολίτη Λήμνου και Αγίου Ευστρατίου, Ιερόθεου, του προϊσταμένου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου, Παύλου Τριανταφυλλίδη και του διευθυντή της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής, Εμανουέλε Πάπι.
Η κα Μενδώνη και εκπρόσωποι των τοπικών αρχών στα εγκαίνια.
Το Καβείριο ή Ιερό των Καβείρων, που οι σύγχρονοι κάτοικοι του νησιού τον ονομάζουν στον πληθυντικό Καβείρια, ανακαλύφθηκε από τον L. Bernarbo Brea στο ακρωτήριο της Χλόης, στη Βορειοανατολική Λήμνο, απέναντι από την περιοχή της αρχαίας Ηφαιστίας.
Το ιερό των Καβρείρων προστατευόταν από την ξηρά από ένα μακρύ τείχος στην κορυφή του λόφου που το έκρυβε από τα βλέμματα των αμύητων. Τα κύρια κτίσματα του ιερού ήταν μεγάλες αίθουσες μυήσεως (τελεστήρια) μέσα στις οποίες φανερωνόταν στους μύστες τα “ιερά”, τα λεγόμενα Καβείρια μυστήρια. Τα ερείπιά τους σώζονται σε δύο πλατώματα, στηριγμένα στη απότομη πλαγιά προς τη θάλασσα από αναλήμματα.
Στη Λήμνο σώζεται επίσης το “Βουλευτήριο” της Πολιόχνης, το οποίο, εκτός του ότι προηγείται σχεδόν 2000 χρόνια από τα αντίστοιχα της κλασικής εποχής, αντιπροσωπεύει την αρχαιότερη μαρτυρία στην Ευρώπη και στον κόσμο, μιας κατασκευής κατάλληλης για να φιλοξενήσει άτομα που είχαν κληθεί να συζητήσουν τα προβλήματα του συνόλου και να καθορίσουν τους κοινούς πολιτιστικούς και θρησκευτικούς κανόνες. Κατ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να θεωρηθεί ο πρόδρομος της Βουλής της εποχής μας.
Το ιστορικό της αναστήλωσης
Όπως ενημερώνει με ανακοίνωσή του to υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, στον χαιρετισμό της, στην τελετή των εγκαινίων του Καβειρίου, η κ. Μενδώνη μεταξύ άλλων ανέφερε:
«Η τελευταία επίσκεψή μου στον χώρο -ως γενική γραμματέας- μαζί με τους αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες του υπουργείου Πολιτισμού ήταν τον Οκτώβριο του 2013. Τότε διαπιστώσαμε τα μεγάλα προβλήματα, τα οποία εμφάνιζε ο χώρος. Ένα τμήμα των ανδήρων ήταν έτοιμα να καταρρεύσουν. Τότε ζήτησα από τις υπηρεσίες να συνταχθούν οι αναγκαίες μελέτες, ώστε να προχωρήσει γρήγορα η αποκατάσταση του χώρου. Το 2014 εκπονήθηκαν και εγκρίθηκαν από το ΚΑΣ οι πρώτες μελέτες για τον χώρο, ενώ τον Δεκέμβριο του 2014 καταθέσαμε το οικείο τεχνικό δελτίο, στην τότε περιφερειάρχη Βορείου Αιγαίου και νυν γενική γραμματέα του υπουργείου Νησιωτικής Πολιτικής, κ. Χριστιάνα Καλογήρου.
Τελικά το έργο εντάχθηκε στο ΠΕΠ Βορείου Αιγαίου-ΕΣΠΑ 2014-2020, το 2016. Ο νυν έφορος Αρχαιοτήτων, Παύλος Τριανταφυλλίδης, ανέλαβε την Εφορεία Λέσβου, τον Οκτώβριο του 2014. Η επιλογή του δεν ήταν τυχαία. Τα νησιά στο Βόρειο Αιγαίο είχαν και έχουν ανάγκη από ανθρώπους αφιερωμένους και αφοσιωμένους στη δουλειά τους και επιστήμονες, οι οποίοι κατέχουν την επιστήμη τόσο, όσο να μπορούν να την καθιστούν προσιτή στον απλό πολίτη. Μόνον έτσι, ο μη μυημένος μπορεί να αντιληφθεί τα μυστικά και την ομορφιά της επιστήμης. Χαίρομαι πραγματικά για τη γενική μαρτυρία για την ποιότητα της δουλειάς και του πολιτεύεσθαι του προϊσταμένου… ».
Τα σωζόμενα τμήματα του ιερού των Καβείρων, δίπλα στη θάλασσα.
Στη συνέχεια η υπουργός Πολιτισμού σημείωσε: «Είμαστε στη Λήμνο, σε ένα νησί με χιλιάδες αναφορές στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Το νησί παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον, ιστορικό και γεωπολιτικό, όχι μόνον για τον αρχαίο άνθρωπο, αλλά και σήμερα. Δεν είναι τυχαίο ότι η Λήμνος βρίσκεται πάνω στον πλου από τον Ελλήσποντο προς τον νότο.
Ανθρώπινη παρουσία στο 10.000 π.Χ.
Η Λήμνος, η Λέσβος, η Σκύρος, δηλαδή η Πολιόχνη, η Θερμή και το Παλαμάρι είναι οι τρεις μεγάλοι οικισμοί της πρώιμης εποχής του Χαλκού. Μιλάμε, δηλαδή για δύο, τρεις χιλιετίες π.Χ., στις οποίες αναπτύσσεται ένας εξαιρετικά μεγάλος πολιτισμός. Δεν είναι τυχαίο ότι στη Λήμνο τα πολύ πρόσφατα ευρήματα της ανασκαφής του ΑΠΘ τεκμαίρουν την ανθρώπινη παρουσία στο 10.000 π.Χ.
Στη Λήμνο υπάρχουν τα παλαιότερα ευρήματα που έχουμε στον ελλαδικό χώρο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι προϊστορικοί οικισμοί στη Μύρινα, στην Πολιόχνη, στο Κουκονήσι αναπτύσσουν αυτήν την προηγμένη τέχνη και συγχρόνως την υψηλή τεχνολογία. Δεν είναι τυχαίο ότι στη Λήμνο πέφτει από τον ουρανό ο Ήφαιστος, ο οποίος διδάσκει τους ντόπιους την τέχνη των μετάλλων που σηματοδοτούν μια άλλη εποχή.
Αυτά τεκμαίρονται αρχαιολογικά σε τούτον τον τόπο. Γι’ αυτό είναι πάρα πολύ σημαντική η επένδυση, η οποία γίνεται στους αρχαιολογικούς χώρους, σε έργα πολιτισμού, που οδηγούν στην αυτογνωσία μας. Το να μαθαίνουμε το παρελθόν μας, μας επιτρέπει να είμαστε ωριμότεροι για το παρόν και το μέλλον μας. Επομένως, η ανάδειξη, η απόδοση στο ευρύ κοινό, στους εκάστοτε ντόπιους κάθε αρχαιολογικού χώρου, εν προκειμένω σήμερα στους κατοίκους της Λήμνου, τους φορείς αυτού του πολιτισμού, είναι πράξη εξαιρετικά σημαντική.
Ακούγοντας τις ευχές του σεβασμιωτάτου την ώρα του αγιασμού συνειδητοποιούσα, ποιος άλλος τόπος, ποια άλλη χώρα έχει την ευλογία αυτής της μακράς ιστορικής διάρκειας, όπου η ζώσα εκκλησία, τα λόγια των χριστιανικών κειμένων, να ευλογούν έναν αρχαιολογικό χώρο; Έναν χώρο που είναι συνδεδεμένος με μία ειδωλολατρική λατρεία. Εδώ όμως γίνεται η υπέρβαση».
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ, με το έργο της ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου του Καβειρίου, όχι μόνον αναβαθμίζονται οι παρεχόμενες υπηρεσίες προς τους επισκέπτες του χώρου, αλλά ο ίδιος ο αρχαιολογικός χώρος προστατεύεται από τη φθορά του χρόνου, τις επιδράσεις των έντονων καιρικών φαινόμενων, που μαστίζουν την περιοχή, αλλά και την παθολογία του εδάφους, που επέφεραν σημαντικές αλλοιώσεις στα μνημεία και στα τμήματα των τοιχοδομών, που είχαν καταρρεύσει ή παρουσίαζαν ολισθήσεις στα πρανή.
Αναβάθμιση υπηρεσιών για επισκέπτες
Στον χώρο παρέχονται, πλέον, αναβαθμισμένες υπηρεσίες για ΑμεΑ, όπως ειδικό ηλεκτροκίνητο αμαξίδιο, χώροι υγιεινής και ενημερωτική πινακίδα αφής και ήχου για άτομα με μειωμένη όραση, με επισήμανση της κατεύθυνσης.
Δημιουργήθηκαν χώροι στάσης επισκεπτών, οργανώθηκαν εκπαιδευτικά προγράμματα (για νηπιαγωγείο, Α’-Γ τάξεις Δημοτικού, Δ’-ΣΤ’ τάξεις Δημοτικού), ενώ στη διάθεση όλων των επισκεπτών βρίσκεται ενημερωτικό υλικό (φυλλάδια στην ελληνική, αγγλική και Braille), καθώς και φορτιστές για φόρτιση κινητών τηλεφώνων κάθε τύπου. Το νέο φυλάκιο είναι εξοπλισμένο με μέσα ψηφιακής παρακολούθησης του αρχαιολογικού χώρου (καταγραφικό, κάμερες, πυρόσβεση, πυρανίχνευση, σύστημα συναγερμού).
Γενική άποψη του ιερού χώρου των Καβείρων από ψηλά.
Η ίδια ανακοίνωση πληροφορεί, επίσης, ότι εξαιρετικά σημαντικό για την περαιτέρω γνώση του χώρου είναι το γεγονός πως κατά τη διάρκεια των αποχωματώσεων για τις ανάγκες του έργου εντοπίστηκε τμήμα του λεγόμενου «υστερορωμαϊκού οικισμού», το οποίο -σύμφωνα με τα νεότερα ανασκαφικά δεδομένα και αρχαιολογικά τεκμήρια- φαίνεται ότι αποτέλεσε τμήμα των εστιατορίων των δύο Τελεστηρίων.
Πάμπολλες επιγραφές των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων ταυτίζουν τον υπαίθριο χώρο των εστιατορίων ως τον «επιφανή τόπο», πιθανώς το αρχείο του ιερού, στο οποίο στήνονταν τιμητικές επιγραφές και ψηφίσματα. Ιδιαίτερο, δε, ενδιαφέρον έχει η ανεύρεση μίας ταφής τού ύστερου 4ου αι. π.Χ., επάνω στο υστεροαρχαϊκό και κάτω από το υστερορρωμαϊκό Τελεστήριο, η οποία ταυτίζεται πιθανώς ως ταφή επιφανούς προσώπου, ίσως ιερέα. Σιδερένια δαχτυλίδια που βρέθηκαν ως κτερίσματα της ταφής -ανάλογα έχουν βρεθεί στο ιερό των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη- υποδεικνύουν τη χρήση τους στις τελετές μύησης.
