Λέμε συχνά ωραία λόγια για την όμορφη Θεσσαλονίκη με ύμνους και τραγούδια, αλλά αγνοούμε σχεδόν τα πέριξ, τα χωριά, τις κωμοπόλεις και τους οικισμούς σαν να είναι ένας άλλος κόσμος, υποβαθμισμένος, σαν να μην υπάρχουν.
Ούτε ένα ρεπορτάζ, ούτε ένα αφιέρωμα. Μόνο καμιά φορά γράφεται κάτι για τον Χορτιάτη, λόγω της ιστορίας και του ολοκαυτώματος ή για την λίμνη Κορώνεια όταν κοντεύει να σβηστεί από τον χάρτη εξαιτίας της έλλειψης νερού.
Κείμενο – Φωτό: Νίκος Δημαράς
Γράφεται και κάτι όταν οι τοπικοί σύλλογοι κάνουν κάποιες εκδηλώσεις πολιτισμού, όπως Γιορτές Κάστανου και Μήλου, ή κόβουν βασιλόπιτες, αλλά τίποτε περισσότερο.
Πηγαίνουμε ως επισκέπτες μόνο για τα ψητά τους, για τα κρεατικά στα πήλινα και για τα κοκορέτσια στον Ταξιάρχη Χαλκιδικής, για τα σουβλάκια στον Άγιο Πρόδρομο και για τις τηγανιές στην Όσσα Λαγκαδά.
Κάναμε πρόσφατα μια διαδρομή από Βόρεια Χαλκιδική προς τα χωριά του Λαγκαδά και είδαμε την ερήμωση σε όλο το μεγαλείο της. Στη Μαραθούσα και στον Μελισσουργό ούτε ψυχή στους δρόμους. Πιο κάτω στην Απολλωνία τα ίδια. Μόνο κάτι κακοντυμένοι μετανάστες μας κοιτούσαν σχεδόν ικετευτικά και μας άπλωναν το χέρι.
Στρίψαμε αριστερά προς Θεσσαλονίκη. Περιστερώνας, Στίβος, Γερακαρού, Βασιλούδι, Λαγκαδίκια, Άγιος Βασίλειος, Καβαλλάρι, παντού ερημιά. Άλλοτε τα χωριά αυτά έσφυζαν από ζωή, τότε που η παλαιά εθνική οδός Θεσσαλονίκης – Καβάλας περνούσε μέσα από τους οικισμούς και πηγαινοερχόταν πολύς κόσμος.
Και κάτι βιοτεχνίες, που είχαν ξεφυτρώσει πριν από μερικές δεκαετίες κι αυτές τώρα πνέουν τα λοίσθια ή έχουν κλείσει.
Ο Λαγκαδάς με 40.000 κατοίκους
Περνάμε προς τον Λαγκαδά. Εδώ η πόλη έχει μεγαλώσει, έχει εξαπλωθεί με πολλά φανάρια στους δρόμους και αρκετά μαγαζιά. Μαζεύτηκε πολύς κόσμος εδώ. Τοπική αστυφιλία μας λέει ένας φίλος, που τον συναντήσαμε μετά από χρόνια. Άλλωστε όλα τα γύρω χωριά εντάχθηκαν στο Δήμο Λαγκαδά και έτσι σήμερα πλησιάζει στους 40.000 κατοίκους.
Μεγαλύτερα χωριά γύρω του το Καβαλλάρι με περίπου 1.500 κατοίκους και το Κολχικό με 2.000 άτομα. Στο Κολχικό υπάρχει κάποια κίνηση, λόγω των τοπικών πολιτιστικών συλλόγων, ενώ λειτουργεί και τοπικό Λαογραφικό Μουσείο. Επίσης έχει σχολεία, μέχρι και λύκειο, ενώ φιλοξενεί και την Αερολέσχη Θεσσαλονίκης στο μικρό αεροδρόμιο, που ήταν παλιά στρατιωτικό.
Ανηφορίζουμε προς το όρος Βερτίσκος, στις πλαγιές και στα πρανή του οποίου είχαν αναπτυχθεί πολλά χωριά. Ακολουθούμε το δρόμο προς Πέντε Βρύσες. Το άλλοτε ζωντανό χωριό με τις ξακουστές ταβέρνες, “Το Χάνι του Ανδρέα” και το “Δασάκι”, δεν υπάρχουν πια. Το “Δασάκι” έμεινε σαν αναψυκτήριο, αλλά δεν έχει κίνηση, ούτε προοπτική, όπως μας λέει ένας ηλικιωμένος περιπατητής.
Η Όσσα και οι ομορφιές της
Συνεχίζουμε το δρόμο, συναντώντας διάφορα χωριά, την Αρετή, το Λοφίσκο, το Κρυονέρι, την Γαλήνη και φτάνουμε στην Όσσα, με την παλιά ονομασία Βυσσώκα ( ή Βυρσόκα).
Ίδιο όνομα έχει και η ταβέρνα στο κέντρο του χωριού, που στο εσωτερικό της δεσπόζει το παραδοσιακό στοιχείο με μεγάλο τζάκι και κεφαλές ζώων ή πουλιών στους τοίχους. Εξωτερικά δεν σε προϊδεάζει γιατί είναι τυλιγμένη με τα νάϊλον της εποχής για προστασία από το κρύο.
Αλλά το εσωτερικό είναι εντυπωσιακό και ζεστό, όπως και οι άνθρωποι του μαγαζιού, που με χαμόγελο και καλή διάθεση σε καλωσορίζουν και σε περιποιούνται με τα καλύτερα εδέσματα, κυρίως τοπικά κρεατικά.
Μας λένε ότι η ταβέρνα ανοίγει μόνο τα Σαββατοκύριακα, διότι τις άλλες μέρες επικρατεί ερημιά. Και παρότι η Όσσα είναι η έδρα της τοπικής Δημοτικής Ενότητας μαζί με τον Βερτίσκο, εντούτοις και αυτή γνωρίζει παρακμή, διότι όλοι και κυρίως οι νέοι φεύγουν για τις πόλεις.
“Όλοι μαζεύονται στο Λαγκαδά ή στη Θεσσαλονίκη. Αδειάζουν τα χωριά και γεμίζουν οι πόλεις. Που θα βγει αυτό; Εγκαταλείπεται η γεωργία και η κτηνοτροφία γιατί δεν έχουν καλές τιμές τα προϊόντα και δεν καλύπτεται το κόστος παραγωγής”, μας λέει ένας ντόπιος με συμμετοχή στα κοινά . Μεγάλο είναι επίσης το πρόβλημα της περίθαλψης, καθώς πολλοί ηλικιωμένοι αναγκάζονται να καταφεύγουν στα νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης, αφού το Κέντρο Υγείας Λαγκαδά δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει χρόνιες παθήσεις ή σοβαρά περιστατικά.
Θρησκευτκότητα στη γενέτειρα της Αγίας Κυράννας
Η Όσσα βρίσκεται στις κατάφυτες πλαγιές του Βερτίσκου σε υψόμετρο 650 μέτρων και είναι γνωστή για τα κόκκινα και τραγανά κεράσια της. Το δάσος και η ανάπτυξη του χωριού στο μικρό οροπέδιο προσθέτουν χαρακτηριστικά ομορφιάς και οικειότητας. Είναι ένας τόπος, που εκπέμπει διαθέσεις ηρεμίας και γαλήνης, κάτι, που σχετίζεται και με την επιλογή του ως θρησκευτικού προορισμού.Είναι τόπος καταγωγής της νεομάρτυρος Αγίας Κυράννας (+1751) στη μνήμη της οποίας έχει ανεγερθεί ο πολιούχος ναός του χωριού.
Σύμφωνα με βιογραφικά στοιχεία η αγία νεομάρτυς Κυράννα γεννήθηκε στο χωριό Αβυσσώκα ή Βυρσόκα, στη σημερινή Όσσα της Θεσσαλονίκης, από γονείς ευσεβείς και φιλόθεους. Στο Μαρτύριό της αναφέρεται ότι ήταν εξαιρετικά όμορφη.
Αυτή η εξωτερική ομορφιά της Κυράννας, που δεν ήταν τίποτε άλλο από το αντικατόπτρισμα της εσωτερικής της ωραιότητας, αποτέλεσε και την αφορμή να οδηγηθεί στο μαρτύριο, καθώς κάποιος γενίτσαρος, εισπράκτορας των φόρων στο χωριό της Κυράννας, που την ερωτεύθηκε, προσπάθησε επανειλημμένα με κολακείες και δώρα να την ελκύσει και να την πείσει να αλλαξοπιστήσει, για να τη νυμφευθεί.
Επειδή όμως η Κυράννα δεν αποδεχόταν τις κολακείες, ούτε πολύ περισσότερο τα δώρα του Τούρκου, αυτός νομίζοντας πως θα την κάμψει με τον φόβο άρχισε να την απειλεί ότι θα την βασανίσει σκληρά και τέλος θα την θανατώσει, αν δεν υποχωρήσει και δεν αρνηθεί την πίστη της. Αλλά ούτε αυτά τα μέσα έφεραν το ποθητό αποτέλεσμα για το γενίτσαρο.
Τότε την οδήγησε βίαια στον κριτή της Θεσσαλονίκης και ψευδομαρτύρησε εναντίον της, ότι του είχε δηλώσει ότι θα αλλαξοπιστήσει για να τη νυμφευθεί, αλλά τελικά δεν τήρησε την υπόσχεσή της. Η Αγία Κυράννα με πνευματική ανδρεία ομολόγησε την πίστη της στον Χριστό. Έτσι οι Τούρκοι την οδήγησαν στη φυλακή. Εκεί ο γενίτσαρος μετά από επανειλημμένες αρνήσεις της Κυράννας με συνεργό έναν δεσμοφύλακα την βασάνισαν μέχρι θανάτου.
Μπροστά σε αυτό το θέμα όλοι οι φυλακισμένοι, ακόμη και οι Μωαμεθανοί, άρχισαν να διαμαρτύρονται και να καταφέρονται εναντίον του δεσμοφύλακα, ο οποίος άφησε την Αγία κρεμασμένη κι έφυγε. Ήταν 28 Φεβρουαρίου του 1751 μ.Χ.
Κατά τις πρώτες πρωϊνές ώρες ένα θείο φως κάλυψε ξαφνικά το σώμα της Αίας Κυράννας, η οποία άφηνε την τελευταία της πνοή, και ύστερα εξαπλώθηκε σε όλη την φυλακή. Μπροστά σε αυτό το θαύμα οι Χριστιανοί ευχαριστούσαν τον Κύριο, ενώ οι Μωαμεθανοί νόμιζαν ότι ήταν φωτιά και τρομοκρατήθηκαν.
Ο Χριστιανός φύλακας, ο οποίος πήγε να κατεβάσει την κρεμασμένη Αγία, τη βρήκε νεκρή. Στο μεταξύ το φως είχε υποχωρήσει, αλλά παρέμενε σε όλο το χώρο μια άρρητη ευωδία. Ο φύλακας τότε, περιποιήθηκε το ιερό λείψανο της Μάρτυρος, το οποίο την επόμενη μέρα παρέλαβαν οι Χριστιανοί και το ενταφίασαν έξω από τη Θεσσαλονίκη. Στο Συναξάρι της Νεομάρτυρος αναφέρεται ότι το σκήνωμα της Αγίας ενταφιάσθηκε «ἔξω τῆς πόλεως, ἐκεῖ ὅπου ἐνταφιάζονται καὶ τῶν λοιπῶν Χριστιανῶν τὰ λείψανα», δηλαδή στο Κοιμητήριο της Αγίας Παρασκευής.
Στην Όσσα, βρίσκεται ο Ιερός Ναός της Μεγαλομάρτυρος Αγίας Κυράννας, που είναι και πολιούχος της κοινότητας. Ο ναός κτίστηκε το 1840 μ.Χ., όπως αναφέρει ο Αστέριος Θηλυκός ή το 1868 μ.Χ. σύμφωνα με επιγραφή κτίσεως. Σε αυτόν φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Αγίας Κυράννας, φιλοτεχνημένη γύρω στο 1870, από τον Χριστόδουλο Ιωάννου Ζωγράφο από την Σιάτιστα.
